Veel kennis over voedsel zit verborgen in de hoofden van onderzoekers en in allerlei spreadsheets die ooit zijn aangelegd. De Wageningse kennistechnoloog Jan Top ontwerpt ict-werktuigen om die kennis weer op te graven. Tekst: Marc Laan
Ask-Valerie
Eigenlijk is het heel merkwaardig: er bestond tot nog toe geen onafhankelijk digitaal adviesloket waar een boer een simpele vraag kan stellen over de beste manier van onkruidbestrijding op zijn bedrijf. Over een tijd kan die boer terecht bij het digitale loket ask-Valerie. Daar krijgt hij bijvoorbeeld het advies ongedierte te lijf te gaan met insecten, in plaats van met chemische gewasbeschermingsmiddelen.
In het afgelopen jaar werkte hoogleraar Jan Top (58) van Wageningen UR met Europese onderzoekers aan het vullen van de kennisbank die ten grondslag ligt aan dit adviesloket. Hij is van huis uit natuurkundige, maar ontwikkelde zich tot specialist kennistechnologie. Hij staat voedings- en landbouwdeskundigen bij in het slimmer managen van hun wetenschappelijke data.
Digitaal woordenboek met landbouwtermen
Die databank met landbouwkennis wordt opgezet rond een digitaal woordenboek, dat begrippen uit de agrarische sector vastlegt. “Dat was gek genoeg nog nooit gedaan. Samen met de mensen uit het veld hebben we duizenden termen in de computer gestopt, met verwijzingen naar onderzoeksdocumenten die daar over gaan. Een van de doelen is dat iedereen zeker weet dat je over hetzelfde begrip praat. Dat lijkt gemakkelijk, maar je moet ook de verbanden tussen de begrippen formuleren. Welke soorten grond zijn er, wat is een ecosysteem, wat is graan en hoe zijn ze gerelateerd?”
“Voor het maken van dit soort adviessystemen ontbreken vaak de onderliggende gegevens. Dit geldt bijvoorbeeld bij een heel andere toepassing, de AllergieChecker, een app die kennis over allergieën bevat. Hier missen we nog steeds veel informatie over de ingrediënten in voedselproducten. Die lacune moeten we met hulp van deskundigen en de fabrikanten zien op te vullen.”
Computermodel van boerenkennis
Top en zijn mede-onderzoekers van de Wageningse afdeling Food Informatics raadpleegden voor ask-Valerie tientallen deskundigen om hun woordenboek compleet te krijgen. “Wij leggen een computermodel aan van hun kennis. We zetten de deskundigen in paren bij elkaar met de opdracht: maak een lijst van termen en lever de bijbehorende rapporten en publicaties erbij. Met de methode die we daarvoor ontwikkeld hebben gaan die experts al discussiërend aan de gang en ontstaat er binnen een paar uur een heel taxonomieboek. Dat maakt die kennis snel doorzoekbaar, niet alleen voor henzelf en andere experts, maar ook voor ontwikkelaars die allerlei handige apps bouwen voor boeren, bosbouwers en consumenten.” De vocabulaires met landbouw en voedselkennis zijn beschikbaar op de openbare website FoodVoc.org. “Het ordenen van dergelijke woordenboeken laat zich moeilijk automatiseren. Het blijft handwerk, het vergt altijd keuzen van experts.”
Data verkenner met ROC+
De methode waarmee Top zijn woordenboek opbouwt noemt hij Rapid Ontology Construction, afgekort tot ROC+. In gewoon Nederlands kunnen we Top omschrijven als een data-verkenner. “Het ontsluiten van onderzoeksdata wordt steeds haalbaarder door de komst van computers, maar tegelijk ook moeilijker. Vroeger hield iedere researcher een papieren labjournaal bij. Hij schreef alles op. De computer is er mede debet aan dat data nu uit allerlei bronnen komen, zodat je niet meer weet hoe die kennis ooit ontstond. Een populair programma als Microsoft Excel geeft onderzoekers veel vrijheid om te rekenen, maar de structuur van zo'n spreadsheet is vaak een rommeltje. Wij hebben software ontwikkeld die het pad terugvindt naar het onderzoek dat vooraf ging aan die spreadsheets. Weer een ander programma, Rosanne, helpt ons om de spreadsheets zelf te begrijpen.”
De bouw van ROC+, FoodVoc, Rosanne en andere gereedschappen vergde vier jaar werk, wat volgens Top alleen mogelijk was met langjarige subsidies, zoals van het project e-Foodlab, onderdeel van COMMIT/, het Nederlandse publiek-private ICT-onderzoeksprogramma. “Met alleen korte-termijnprojecten was dit er niet van gekomen.”
Belangstelling Campina en Unilever
Het is de bedoeling van Top het ROC+-platform commercieel aan te bieden als dienst voor bedrijven en organisaties. De eerste belangstelling is er al van voedingsfabrikanten als Friesland Campina en Unilever. En een groot Chinees voedingsmiddelenconcern staat op het punt een contract te sluiten voor software die het risico op voedselverontreiniging herkent. “China heeft een enorm probleem met voedselveiligheid. De Chinezen vertrouwen hun eten niet meer.”
Op de nu ontgonnen akker van ROC+ bloeien inmiddels meerdere bloemen. Zo onderzoekt Wageningen UR hoe slimme apps consumenten kunnen ondersteunen bij het maken van een bij hen passende voedingsmiddelenkeuze. In aantocht is ook de ReceptenChecker, die vitale ouderen adviseert over een gezond menu met niet teveel zout en vet.
Meer lezen?
- E-FoodLab
- Valerie
- Food Informatics
- Rosanne